Yirminci yüzyılın ikinci yarısında Avrupa’ya yönelik Türk göç hareketini inceleyenler, Nermin Abadan Unat ismini mutlaka hatırlayacaktır. Çünkü Unat, özellikle Türk göçü üzerine doktora ve lisans çalışması yapanların başta olmak üzere, bilim insanlarının, akademisyenlerin, araştırmacıların ve öğrencilerin ilk başvurdukları temel kaynaktır. Naçizane ben de çalışmalarımda Unat’ın eserlerinden yararlandım.
Henüz yayımlanmamış olan, “Günümüzde Batı Avrupa Türkleri” (2025) adlı çalışmamda da, Unat’ın kitaplarından alıntılar yaptım. Bu kitabın on birinci bölümünde, “Göçün Kilometre Taşları: 30., 40., 50. ve 60. Yıl Dönümleri” başlığı altında, on iki önemli kaynağın özetlerine yer verdim. Bunlardan biri de Unat’ın “Bitmeyen Göç: Konuk İşçilikten Ulus-Ötesi Yurttaşlığa” başlıklı kitabıdır.
Viyana’da 1921 yılında doğan, Saraybosnalı Mustafa Süleymanovic’in kızı olan ve içinde bulunduğumuz 2025 Aralık ayında İstanbul’da vefat eden Unat’ın bu çalışmasına değinmeden önce, Almanya’dan öğrencisi Yeliz Düşkün’ün Unat’ın vefatı üzerine söylediği şu sözleri aktarmak isterim: “Nermin hocanın yaşam hikayesi, özellikle çocukluğu sıra dışı bir mücadele öyküsü. 14 yaşında Kemalist devrime duyduğu hayranlıkla Budapeşte’den tek başına, eğitim almak hayaliyle, Türkçe bile bilmeden trenle İzmir’e kadar geliyor, vefat eden babasının ailesini buluyor ve yaşama orada tutunup İzmir Kız Lisesi’nden mezun olmayı başarıyor. Sonra İstanbul Üniversitesi Hukuk fakültesi. Nermin hocanın yaşam hikayesini Kum Saatini İzlerken kitabından okuyabilirsiniz. Başka Kemalistlere de benzemezdi. Hiçbir zaman insan haklarıyla, kadın haklarıyla çelişen bir pozisyonu olmadı”.
Göç araştırmalarında ‘uzman’ olan Murat Erdoğan’ın, “Türkiye’de göç alanının öncüsü” olarak nitelendirdiği Unat’ın, uzun yıllar üzerinde çalıştığı konulardan biri de, ‘Avrupa’daki Türkler’di. Bu çalışmalardan biri de, “Bitmeyen Göç: Konuk İşçilikten Ulus-Ötesi Yurttaşlığa” isimli kitabıdır.
“Günümüzde Batı Avrupa Türkleri” adlı çalışmamda, Unat’ın bu çalışmasına şu şekilde yer verdim: Avrupa’daki Türk göçü araştırmaları literatüründe hemen her çalışmada kaynak olarak gösterilen ve özellikle Almanya’da erken dönemde işçi göçü üzerine ilk alan çalışmalarına imza atan Nermin Abadan Unat, yıllarca bu alanda eserler vermiştir. Onun temel eserlerinden biri, ‘Bitmeyen Göç: Konuk İşçilikten Ulus-Ötesi Yurttaşlığa’ adlı kitaptır.
Ayrıca, Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı tarafından 1964 yılında yayımlanan ilk göç çalışması olan Batı Almanya’daki Türk İşçileri ve Sorunları kitabı da, Nermin Abadan Unat’ın önemli çalışmalarından biridir. Birinci baskısı 2002 yılında, dördüncü baskısı da 2024 yılında İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları tarafından yapılan eser, sekiz ana bölümden oluşmaktadır.
Kitabın birinci bölümünde; “21. yüzyılda Türkiye’nin dış göçünün yeni sorunları” ele alınırken; ikinci bölümde, “Uluslararası göçün kurum ve kavramları”na yer verilmiştir. Üçüncü bölümde “Türk dış göçünün çeşitli aşamaları” geniş bir şekilde incelenirken; dördüncü bölümde de “Almanya ve Yozgat-Boğazlıyan alan araştırmaları” ele alınmaktadır. Beşinci bölümde, “Türk Dış Göçü ve Toplumsal Süreçler” başlığı altında, “Göçmen kadınlar”, “Avrupa’daki ikinci ve üçüncü nesillerin sorunları”, “Avrupa’da medya”, “Sivil toplum ve din”, “Euro-Türkler ve dinî gruplar” incelenmektedir. Altıncı bölümde, “Küreselleşme ve göç teması”, “Ulus devlet ve göç”, “Avrupalı Türkler ve Avrupa Birliği”, “AB’ye karşı kuşkuculuk” gibi konular işlenmektedir. Yedinci bölümde de “21. yüzyıla girerken yaşanan gelişmeler ve bunun göç üzerindeki etkileri” analiz edilirken; sekizinci bölümde ise, “2000 yılından sonra uluslararası göç alanında yaşanan değişmeler” ele alınmaktadır. “Bitmeyen Göç: Konuk İşçilikten Ulus-Ötesi Yurttaşlığa”, ilk basımından bugüne göç çalışmaları alanında temel başvuru kitabı olmuştur.”
Bu vesileyle, bir yüz yılı aşan ömründe, sosyal bilimlere, özellikle göç ve kadın çalışmalarına büyük katkılar sunmuş olan, kıymetli akademisyen Nermin Abadan Unat’a Allah’tan rahmet dilerim.
Veyis Güngör
21 Aralık 2025