Her geçen gün, ticaret savaşları ve teknolojik savunma yarışını daha net hissetmeye başladık.. Bu savaşta iki büyük aktör var: Amerika ve Çin. Başkan Trump’un başlattıǧı ticari yaptırımlar, tehditler, imzaladıǧı anlaşmalar sözkonusu ticaret savaşlarını daha da belirgin hale getirdi. Hızlandırdı. Bazı uzmanlara göre, Trump göç politikasında yapamadıǧını Çin politikasında yaptı. Yani Amerika teknolojisinin etrafına bir duvar ördü.
İki güç arasındaki ticaret savaşından en büyük etkilenlerden birisi de bilgisayar teknolojisi uzmanı Prof. Xu Jiang. Yıllardır yürüttüǧü araştırmalar duraklamış. Jiang’a göre Amerika ile Çin arasında süren ticaret savaşının arkasındaki temel anlaşmazlık, ‘teknolojinin geleceǧinin kontrol edilmesi’. Jiang’a göre Amerikalılar şimdilik kendi ayaklarına sıkıyorlar.
Geçen hafta, ‘de Groene Amsterdammer’ haftalık dergisinde Leen Vervaeke Çin’li bilim adamı Prof. Xu Jiang ile bir söyleşi yayınladı. ‘Teknoloji Soǧuk Savaşı’ başlıǧı taşıyan söyleşi iki ülke arasındaki ticaret savaşını anlatıyor. Xu Jiang, Çin’in Kuzey’inde eǧitimini tamamlamış. Amerika’da doktorasını yapmış. Sonra Hongkong’da öǧretim görevlisi olarak çalışmaya başlamış. Jiang, uzun yıllar Amerikap-Çin işbirliǧi araştırma projelerini yönetmiş. Araştırmaların pahalı olduǧunu söyleyen Jiang, iki ülke arasında bilgi paylaşımı yapmak zorundaydık diyor.
Ancak, kısa bir süre öncesinde yani geçtiǧimiz yıl, Amerika ile Çin arasında yaşanan ticaret savaşının resmen ilan edilmesiyle, ortak araştımalar da suya düşmüş. Kaldıki, Prof. Jiang Amerika ile Çin arasında yani ‘Silikon Vadisi ile Shenzhen’ arasındaki yüksek teknoloji dünyasında köprü vazifesi görüyormuş. Ortak çalışmalar durmuş, Amerikalı bilim insanları ve proje ortakları geri çekilmişler. Washington ve Pekin arasındaki gerilim, iki ülkenin bilim insanlarına da yansımış ister istemez. Örneǧin, Xu Jiang artık Amerikalı çalışma arkadaşlarıyla ilişki kurmaya çekinir olmuş. Yarıda kalan araştırmaların neticelenmesi, bilim insanlarının baǧımsız olması gerekir diyen Jiang, ancak akademisyenlerin iki ülke arasındaki ticaret savaşının kurbanı olduklarına dikkat çekiyor.
Diǧer taraftan, Silikon Vadisi’nden gelen haberlere göre, Çin’li yatırımcılar da geri çekilmiş durumdalar. Ayrıca, Amerikan hükümeti Çin’li araştırmacılara vize vermiyor ve Amerika teknolojisini Çin’e taşımak isteyenleri aǧır kontrollere tabi tutuyor. Bununlada kalınmıyor, Amerika’nın isteǧi üzerine telekom şirketi Huawei’in finans müdürü Kanada’da tutuklanıyor.
Bütün bunların anlamı nedir?
Amerika ve Çin yıllardır ticaret partnerliǧi yaparken, son yıllarda giriştikleri ticaret savaşıyla, aslında gelecekte teknolojiyi kimin kontrol edeceǧinin yarışını yapmaya başladılar. Prof. Xu Jiang’a göre ‘teknolojik soǧuk savaş’ yani Amerika ile Çin arasında yaşanan anlaşmazlık, dünyanın başına türlü belalar getirebilir. Sovyetler Birliǧi ile Amerika arasında yaşanan eski soǧuk savaşın tam aksine, günümüzde sınırların iyi korunmaması, iç içe olan Amerika ve Çin ekonomisi ve yüksek teknolojinin ayrışmasıyla büyük felaketlere sebep olabilir. Bu felakat Çin ve Amerika için olabileceǧi gibi dünya ekonomisini de altüst edebilir.
Ticaret savaşında Çinliler de Amerikalılardan geri kalmıyorlar tabiiki. Çin’de, hala Komünist Partisi neyin nasıl sunulacaǧını belirliyor. Bir yıl öncesine kadar, hedefin yüksek teknoloji olduǧu belirtilirken, son zamanlarda ‘Made in Çin 2025’ hedefi bile tabu olmuş. Diǧer taraftan, bir çok Çin firmasının hala Amerika teknolojisini takip ettiǧi ayrı bir gerçek. Bu çerçevede, Huazhong Üniversitesi Prof’larından Zhang Hai’ou, “3D-baskı teknolojisinde Çinli firmaların Amerikalıları yakalamaları için yirmi yıla ihtiyaçları var” diyor.
Bir başka mesele ise, Avrupa’nın Çin hakkındaki tarihi yanılgısı. Bu konuda Singapur Nasyonal Üniversitesi öǧretim görevlisi Alexander Capri şunları söylüyor: “Batı, Çin’in serbest pazar ekonomisine gireceǧini düşündüǧü için dünya ticaret organizasyonuna katılmasına müsade etmişti. Ama bu böyle olmadı. Tarihi bir yanılgıydı”.
Evet. Bütün bu gelişmeler karşısında, ticaret savaşıyla birlikte, son otuz yılda birbirine muhtaç hale gelen Amerika ve Çin firmaları büyük bir belirsizlikle karşı karşıyalar. Örneǧin Apple’in dünya üzerindeki yediyüz daǧıtıcısının yarısı Çin’de bulunuyor. Ne yazıkki, geleceǧin teknolojisine hakim olma pahasına ticaret savaşı devam edecek. Sonuçları ise tüm insanlıǧı etkileyecek.
Veyis Güngör
1 Şubat 2019