Hollanda’yı değiştiren kalvinist Abraham Kuyper

On Dokuzuncu yüzyılda, Hollanda’yı siyasi ve toplumsal olarak şekillendiren ve değiştiren isim olarak bilinen Abraham Kuyper’in bu yıl yüzüncü ölüm yıl dönümü. Hollanda’da kalvinist meslek hayatının en mümtaz temsilcisi ve radikal bir demokrat olan Kuyper, bir devlet adamı, bilim insanı, aktivist, gazeteci, konuşmacı, seyyah ve iyi bir dağ tırmanıcısı olarak bilinir. Kuyper, bu yıl 140. kuruluş yıldönümü kutlanan, Amsterdam Vrije Üniversitesi’nin de kurucusudur. Kuyper aynı zamanda Hollanda’ya yedi başbakan veren düşünce geleneğinin de kurucu ismidir.   

Abraham Kuyper’ın ölümünün yüzüncü yıldönümünde, başta Amsterdam Vrije Üniversitesi olmak üzere, anma toplantıları ve bir çok faaliyet düzenleniyor. Düşünceleri, faaliyetleri, devrim niteliğinde uygulamaları, yeni yayınlanan kitaplarla anlatılıyor. Bunlardan bir tanesi de Ede Hrıstiyan Yüksek Okulu öğretim görevlisi Hohan Snel’in, ‘Abraham Kuyper’ın Yedi Hayatı’ adlı eseri. Trouw gazetesi köşe yazarı Hans Goslinga’nın yazdığı uzun tanıtım yazıları da, anma yılı çerçevesinde yayınlanan makaleler arasında yer alıyor.

Abraham Kuyper’ın Hollanda siyasi geleneğine yaptığı katkı ve getirdiği değişime geçmeden önce, Kuyper’ın hayatına kısaca değinelim.

Abraham Kuyper (1837-1920) Reformist bir din adamının oğlu olarak Maassluis’de doğdu. Liseyi ve Teoloji Fakültesini Leiden’de bitirdi. 1862 yılında Johanna Hendrika Schaaij ile hayatını birleştirdi. Abraham ve Johanna çiftinin üç kız ve beş erkek olmak üzere sekiz çocukları oldu. Evlendikten sonra, babası tarafından reformist kilisenin görevlisi olarak tayin edildi. Hıristiyanlığı Calvin’in öğretisi ile yorumladı. İncil’in kesin doğruluğu ve Tanrı’nın mutlak yüceliği çıkış noktası oldu. Ortodoks çiftçilerle uzun sohbetler etti ve sıradan inananlarla varlıklı burjuvazinin eşit olmasını savundu.
1867’de Utrecht vaizi ve 1870’de ise Utrecht ve Amsterdamlı Ortodoks grupların lideri oldu.
1868 yılında ilk makalesi ‘Dürüst Tartışma’sını yayınladı.
1871’de “de Heraut” dergisinin Genel Yayın Yönetmeni oldu.
1872’de devrim karşıtı “De Standaard” gazetesini çıkarmaya başladı ve siyasi eleştirilerini yayınladı. 1874 yılında Gouda bölgesini temsilen milletvekili seçildi. Vaizlikten istifa etti ama yazılarına devam etti. Temsilciler Meclisi’nde ateşli tartışmalarda yer aldı, fikirleri diğer üyeler tarafından ciddiye alınmadığı için psikolojisi bozuldu.
1876 yılında dış ülkelere geziye ve dinlenmeye çıktı.
1877 yılında Hollanda’ya geri döndü ve milletvekilliğini bıraktı.
1879’da 1300 sayfalık ‘Bizim Program’ adıyla siyasi manifestosunu yazdı ve aynı yıl kendi öncülüğünde Devrim Karşıtı Parti (ARP) kuruldu. Bu parti 1980 yılında CDA, Hristiyan Demokratlar Birliği adlı parti ile birleşti.
Kuyper 1880 yılında, F.L. Rutgers ile birlikte Amsterdam Vrije Üniversitesi Vakfını kurdu ve bu Üniversitede ders vermeye başladı.
1898 yılında Princeton Üniversitesi’nde Kalvinizm dersleri vermek için Amerika’ya gitti.
Kuyper 1901’de yapılan seçimlere katıldı ve büyük oy olarak çıktı. Temsiciler Meclisinde sağ partiler çoğunluğu sağladı. Kuyper, Schaepman ile koalisyon kurdu ve kendi Başbakanlığında ‘Kuyper Kabinesi ‘ ortaya çıktı (1901-1905).
Sonraki yıllarda inişli çıkışlı bir siyasi hayata sahip olan Kuyper, vefat edene kadar siyasi yazılar yazmaya, kitaplar yayınlamaya devam etti.

Hiçbir insan başka bir insana tabi olamaz
Dik duruşlu bir kalvinist ve radikal bir demokrat olan Abraham Kuyper, liberallerle prensiplerde aynı düşünse de, temel prensiplerde kavgalıydı. Kavgası herkes için adalet anlayışında ortaya çıkmaktaydı. Kuyper’a göre, hiçbir insan başka bir insana tabi olamazdı. Çıkışları yer yer kalvinizm kültürünü gölgede bırakıyordu. Radikal demokratlığı ile ‘çoğulculuğu’ öne çıkarıyor ve Yahudiler’in, Katolikler’in, sosyalistlerin toplumsal ve ruhsal gelişimlerinde temel haklara sahip olduklarını savunuyordu. Bu yaklaşım, o yıllarda ARP partililerce acayip karşılansa da, Kuyper ısrarla çok kültürlülüğü öne sürmekteydi.

Egitimde eşitlik
Hollanda’da eşit eğitim politikaları mücadelesi yüzyıllara dayanır. Günümüzde genel anlamda devlet ve özel okullar olarak şekillenen eğitim, on dokuzuncu yüzyılda da tartışma konusuydu. Abraham Kuyper, yazmış olduğu 1300 sayfalık siyaset manifestosunda, eğitime özel bir yer ayırdı. 1878 yılında okul/eğitim yasası Temsilciler Meclisinde tartışıldı. Tartışmada devlet okulları hükümetten bütçe alırken özel okulların bu imkândan mahrum edilmesi söz konusuydu. Bu durumdan özellikle Hrıstiyan toplum memnun değildi. Kuyper, eğitimin herkes için bir sosyal ilerleme aracı olduğunu savunuyordu. Eğitimde eşitlik politikalarından dolayı, Kuyper’ın kurduğu ARP partisi, 1879’da ülke çapında büyük oy aldı. Kuyper düşünce geleneğinin, 1880 yılında kurduğu Amsterdam Vrije Üniversitesi, özel üniverisiteler ile devlet üniversiteleri diplomalarını eşitledi. Bugün, Hollanda’ya sonradan gelen Müslümanların kurdukları okulların devlet bütçesinden pay almaları, Hollanda’da yüzyıllardır verilen okul/eğitim mücadelelerinin bir ürünüdür.  

Yedi Başbakan
Son iki yüzyılda, Hollanda’yı yöneten siyasi iradenin merkezinde, Abraham Kuyper düşünce geleneği yer almaktadır. Kalvinist varoluş ontolojisi ve aynı zamanda özgürlük ve demokrasi değerlerinin savunulduğu Kuyper düşünce geleneği,  Hollanda siyasetine yedi başbakan hediye etmiştir. Başbakanları, Kuyper’in kurduğu Devrim Karşıtı Parti (ARP) ve 1980 yılında kurulan Hristiyan Demokratlar Birliği (CDA) çıkarmıştır. Başbakanlar sırasıyla Abrahan Kuyper, Heemskerk, Colijn, Gerbrandy, Zijlstra, Biesheuvel ve Balkenende olmuştur.
Hatırlanacağı üzere, Hollanda Başbakanı ve AB Dönem Başkanı Jan Peter Balkenende, Türkiye ile üyelik müzakerelerine 3 Ekim 2005’te başlanabileceğine karar verdiklerini  söylemişti.

Abraham Kuyper’ın, 1905 yılında İslamiyet’i anlamak için Akdeniz’in çevresinde bir yolculuğa çıktığı ve farklı ülkeleri ve şehirleri ziyaret ettiği bilinmekte. Bu ziyaretlerindeki gözlemlerini  “İslam’a Dair” isimli kitabı ile yayınladı.

Evet, Abraham Kuyper son iki yüzyıl Hollanda siyasetinin duayen isimlerinden birisidir. Kuyper’ın kalvinist, demokrat, devrim karşıtı, vaiz, siyasetçi, yazar, gazeteci, bilim insanı, seyyah, dağ sporcusu gibi çok yönlü kişiliği genç nesiller arasında cazibenisi koruyor.
Günümüzde Abraham Kuyper düşünce geleneği, her ne kadar bazı siyasi çevrelerce farklı yorumlansa da, Hollanda’da siyaset, bilim, medya alanlarında temsil edilmeye devam ediliyor. Ölümünün yüzüncü yılında organize edilen faaliyetler bunun açık delilidir.

Veyis Güngör
11 Kasım 2020

Scroll naar boven
Scroll naar top