Geçtiğimiz haftalarda Hollanda’nın Lahey kentinde NATO Zirvesi yapıldı. Zirvenin hemen ardından “Rusya, gerçekten Avrupa-Atlantik güvenliği için tehlike mi” başlıklı yorumumda, bir grup uzmanın da görüşlerine yer vererek, Rusya’nın tehlike olarak görülmesinin arka planına değinmiştim. Şimdi de, NATO Zirvesi sonrasında yine bazı uzmanların görüşlerine yer vererek, Zirvenin başarılı ve başarısız taraflarını yine uzmanların değerlendirmeleriyle ifade etmeye çalışacağım.
Bu konuda Uluslararası İlişkilerde etkili düşünce kuruluşu Clingendael Enstitüsü’nün, Clingendael Spectator Dergisi’nin, alanında uzman on üç isim ile yaptığı geniş söyleşiden iktibas yapacağım.
Uzmanlara sorulan sorular genel hatlarıyla şu şekildeydi:
NATO Zirvesi hangi açıdan başarılıydı?
Atlantik ötesi müttefiklik daha güçlü mü yoksa daha zayıf mı çıktı?
NATO, Lahey’de ne kadar istikrarlı ve birlik içinde görünüyordu?
Savunma standardının artırılması tarihî bir dönüm noktası mı?
Bu, Avrupa savunma sanayisi için ne anlama geliyor?
Hangi adımlar atılacak?
NATO toplantısından Rusya, Çin ve Orta Doğu’ya yönelik hangi jeopolitik sinyal gönderildi?
Hollanda’nın NATO daimi temsilcisi Thijs van der Plas’a göre, Lahey’de yapılan NATO Zirvesi, tarihi bir dönüm noktasıydı. “Büyük başarıydı. Hollanda müthiş organizasyonuyla kendini ispat etti. Ayrıca genel sekreterin bir Hollandalı olması ve Zirveye başkanlık etmesi, Hollanda’nın başarıda rolünü ortaya koydu” diyor Thijs van der Plas. Soğuk Savaş’tan sonra gerçekleşen en önemli NATO toplantısı olduğuna dikkat çeken Tijs, “Savunma harcamalarında belirlenen yeni norm, önümüzdeki on yılda gerçekleşirse, Avrupa Amerika eşitlenecek ve Avrupa’nın on yıllardır süren bağımlılığı sona erecek” yorumunu yapıyor.
Clingendael Enstitüsü Güvenlik Birimi Başkanı Bob Deen, NATO Zirvesi organizasyonunun eksiksiz olduğunu, Hollanda için gurur verici olduğunu belirtiyor. Ancak, “Yine de kendime sormaktan alamadım: burada gerçekten ne yaptık? Bu kadar acizlik ve itaatkâr bir şekilde Trump’a karşı davranmak, buna değer miydi? Sanki bütün zirve, bir adamın egosunu okşamak için organize edilmiş gibi görünüyordu” diyor Bob Deen. Deen, “Avrupa gerçekten Amerika’nın geri çekilmesinden korkuyor mu? Hiçbir özgüveni kalmadı mı? İlişkiler ortak değerler ve çıkarlar üzerine de kurulmamış mıydı? Atlantik ötesi bağ gerçekten sadece ticari mi? Amerika bedeli belirliyor ve Avrupa minnettarlıkla mı ödüyor?” sorularını da soruyor.
Leiden Üniversitesi profesörlerinden André Gerrits, “NATO’nun hâlâ bir geleceği var mı?” sorusunu yöneltiyor ve şöyle cevap veriyor: “Lahey’deki Zirve NATO’nun içinde bulunduğu çöküş sürecini en somut bir şekilde gösterdi. Çöküş süreci uzun sürebilir. Uluslararası örgütler genellikle yavaş bir şekilde ölürler”. NATO’nun 1949 yılında kurulmasının anlaşılabilir ve anlamlı olduğunu söyleyen Gerrits, “Günümüzde yaşanan değişiklikler ve gelişmeler, yani uluslararası koşullar, örgütün çöküşünü açıklamaktadır” yorumunu yapıyor.
Hollanda Savunma Akademisi öğretim görevlisi Sabine Mengelberg, Zirvenin en dikkat çeken konusunun müttefikler arasındaki ilişkiler olduğunu söylüyor. “Bunu Amerika belirliyor ve ilişkilerin iyileşmesi için görev paylaşımı istiyor” yorumunu yapan Mengelberg, “Rusya Zirve sonunda en büyük tehlike olarak gösterilirken, “Çin’in sonuç bildirisinde yer almaması, Avrupa’nın Hint Okyanus’unda önemli çıkarları olmasına rağmen, bu bölgenin şimdilik ABD’nin egemenliği altında kalması”nı, Zirve’nin sonuçları olarak sıralıyor.
Savunma uzmanı Ko Colijn’in, “Lahey’deki NATO Zirvesi başarıyla sonuçlandırıldı” ifadesinin büyük bir palavra olduğunu söylerken, “183 milyon dolara mal olan bu toplantı sadece medyanın desteklediği, üst düzey şeflere sahne verilen bir toplantıdan başka bir şey değildir” yorumunu yaptı.
Uzman görüşlerinden oldukça uzun örnekler verdiğimiz NATO Zirvesi hakkındaki görüşler çeşitlilik arz ediyor. Bazı uzmanlar, Lahey’de yapılan Zirvenin tarihi bir başarı olduğunu öne sürerken, bazı uzmanlar da önceden hazırlananların, Zirvede onaylatıldığını ifade ediyorlar. Ama gözle görülen bir gerçek, Zirvede Trump’un isteklerinin dillendirilmesi ve onun istediği yönde kararların alınmasıydı.
NATO’nun gidişatını önümüzdeki yıllarda gözlemlemeye devam edeceğiz.
Veyis Güngör
11 Temmuz 2025